Kwalitatief onderzoek is een interpretatief, dynamisch, reflectief en creatief zoekproces. Er is niet één juiste manier van onderzoek doen, en er zijn geen kant- en-klare stappenplannen die je kan volgen. Je onderzoek krijgt vorm in constante dialoog met je participanten, je data, de literatuur en je eigen reflecties hierop. Dat maakt het proces interessant, maar ook lastig. Want hoe weet je nu waar te beginnen? En hoe weet je of je goed op weg bent?
KIJK, LEES en krijg OVERZICHT:
Kijken
In deze serie van zes kennisclips neemt KOG je mee in de basis van kwalitatief onderzoek:
Lezen
Klik op de titels voor een stap-voor-stap toelichting op het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek
+ Epistemologie & ontologie
Exploreer je eigen overtuigingen en basisaannames.
De interpretatieve benadering die ten grondslag ligt aan kwalitatief onderzoek bestudeert sociale processen en subjectieve betekenisgeving van mensen. Jij als onderzoeker bent net als je respondenten een betekenisgevend persoon. Je onderzoek wordt gevormd door de manier waarop je naar de wereld kijkt. In kwalitatief onderzoek wordt de invloed van de kwalitatief onderzoeker op de uitkomsten erkend en expliciet gemaakt.
Epistemologie gaat over je aannames over kennis en omgang met subjectiviteit: hoe onafhankelijk ben je als onderzoeker van de mensen die je onderzoekt? Kun je waardevrij onderzoek doen? Ontologie gaat over je aannames over wat werkelijkheid is. Is die extern en meetbaar of gevormd door mentale processen, context en machtsverhoudingen?
Er zijn vele tussenposities mogelijk binnen het continuüm van objectivisme en subjectivisme en het is belangrijk om te reflecteren op je eigen positionering met betrekking tot je onderzoeksonderwerp.
Dit stuk kan je helpen je te oriënteren op de verschillende mogelijke onderzoeksparadigma’s.
In KOG Kennisclip 1/6 leer je meer over de filosofische grondprincipes van kwalitatief onderzoek
+ Onderzoeksvraag
Puzzels, vragen en wensen.
Alles begint met jouw puzzels, nieuwsgierigheid of wens tot verandering! Om te beginnen zul je die moeten vertalen naar goede onderzoeksvragen. Kwalitatief onderzoek vertrekt meestal vanuit open ‘Wat’ en ‘Hoe’ vragen. Deze vragen zijn erop gericht de leefwereld en betekenisgeving van de mensen die je onderzoekt te achterhalen en in diepte te begrijpen. Vaak zul je je onderzoeksvragen tijdens je proces nog aanpassen en aanscherpen aan de hand van nieuwe inzichten. Bijvoorbeeld als je er achter komt dat de begrippen die je gebruikt niet aansluiten bij de betekenisgeving van je participanten.
Kijk hier voor een video over het formuleren van een goede onderzoeksvraag.
+ Conceptueel/theoretisch werk
Lees, denk, denk dieper en denk opnieuw.
Door welke theoretische brillen kijk jij naar je data? Waar je bij epistemologie/ontologie in brede zin over je onderzoeksopvattingen nadenkt, ga je hier specifieker kijken welke concepten daarbij aansluiten en bruikbaar zijn voor jouw specifieke onderzoeksvraag. Welke concepten heb je vanuit je achtergrond kennis of ervaring al impliciet in je hoofd en moet je expliciet maken? Welke concepten kunnen je helpen je data te interpreteren? Je wilt je blik daarbij niet teveel vernauwen, maar open blijven staan voor nieuwe richtingen. Daarom noemen we dit ‘sensitizing concepts’.
Waarom theorie niet eng hoeft te zijn zie je hier.
+ Onderzoeksdesign
Ontwerp je kwalitatief avontuur
Hoe kan je je vraag gaan beantwoorden? Wie moet je spreken, waar moet je gaan kijken? Welke methodologie sluit aan bij jouw uitgangspunten? Flexibiliteit in onderzoeksdesign en proces wordt als positief gezien. Uitgangspunt is dat je door reflectie, voortschrijdend inzicht en bijstelling van je werkwijze het onderzoek continu kunt verbeteren. Wel moet controleerbaar zijn welke aanpassingen zijn gedaan en waarom. Het onderzoeksproces en aanpassingen moet je daarom goed documenteren in een logboek
Voor wie een kwalitatieve studie wil ontwerpen kan dit artikel veel ellende achteraf voorkomen. Dit is een goed startpunt voor wie denkt aan het combineren van kwalitatieve en kwantitatieve methoden.
+ Data verzameling
Interview, kijk en ervaar.
In kwalitatief onderzoek kan werkelijk alles data zijn! Interviews, toevallige observaties, dat wat je leest, je eigen opgetekende gedachten, boeken, bronnen uit de geschiedenis, opgenomen therapiesessies, en veel meer. Dat maakt het rijk, creatief en soms een beetje chaotisch. Om het goed te doen moet je vanaf het begin zorgvuldig al je data goed bewaren en veel aantekeningen maken over je eigen proces van werken en denken. Ook dat eigen proces is data. Context is hierbij een belangrijk begrip: we gaan ervanuit dat je het fenomeen dat je bestudeert als geheel moet begrijpen en de context waarin het zich voordoet goed in kaart moet brengen.
Kijk hier hoe je data verzamelt met interviews of focusgroepen.
In KOG Kennisclips 2/6 leer je meer over de betekenis van ‘data’ in kwalitatief onderzoek, en worden verschillende vormen van dataverzameling besproken.
+ Data-analyse
Hoe wordt betekenis gegeven?
Data spreken nooit vanzelf. Om tot betekenisvolle antwoorden op je vragen te komen zul je de vele verschillende lagen van je materiaal moeten gaan exploreren. Data analyse begint bij je eerste observaties, het lezen van je interviews en het maken van notities. Daarna ga je je data ordenen, systematisch coderen en vergelijken. Speciale software zoals ATLAS-ti, NVivo en MAXQDA kan je bij het coderingsproces ondersteunen. Hier kun je een goede uitleg met voorbeelden bekijken.
Er zijn vele verschillende analysemethodes die je kunt inzetten, afhankelijk van je vraagstelling en theoretisch kader. Thematische analyse is een methode van kwalitatieve analyse met een lage instapdrempel. In dit stuk vind je een zeer praktisch overzicht. De lage instapdrempel betekent niet dat het simpel is. Hier reflecteren de auteurs kritische op hun eigen methode en in het bijzonder niet-reflectief gebruik ervan. Verplichte kost voor wie thematische analyse doet!
Welke methoden je ook kiest: steeds zul je merken dat je zelf als onderzoeker betekenis aan je data geeft. Dat is nodig om tot interpretatie van je materiaal te komen. Maar je wilt wel goed reflecteren op het hele proces, op je eigen subjectiviteit en op manieren om voorbij je eigen vooroordelen en denkpatronen te komen. Je werkt daarom bij voorkeur in een onderzoeksteam met verschillende perspectieven die je interpretaties kunnen verrijken. Je werkt in je analyse toe naar identificatie van patronen of thema’s in je data die je resultaten vormen. Data-analyse is het meest tijdrovende onderdeel van kwalitatief onderzoek, dus plan hier voldoende tijd voor in!
Meer weten?
In KOG Kennisclip 3/6 worden basisprincipes van kwalitatief coderen uitgelegd.
In KOG Kennisclip 4/6 nemen we je mee in verschillende methodologische benaderingen van kwalitatief onderzoek
En lees verder de diepte in op de pagina Verdiepen!
+ Kwaliteitscriteria
Wanneer doe je zo’n onderzoek nou goed genoeg? Die vraag is begrijpelijk en belangrijk, maar kan je ook belemmeren in je creativiteit en openheid. Voor goed onderzoek moet je niet bang zijn ergens in te duiken en along the way te ervaren en bepalen wat goed is. En je moet vooral niet proberen te voorkomen om verrast te worden – dat is juist de bedoeling.
Er is zeker niet 1 juiste manier van kwalitatief onderzoek doen. Dat betekent niet dat je zomaar wat kan aanrommelen. Er zijn diverse manieren om de kwaliteit te verhogen en inzichtelijk te maken. Internationaal zijn er diverse standaarden en checklists van kwaliteitscriteria vastgesteld waarin je verschillende vormen van kwaliteitsverhoging kunt zien en toepassen. Die maatregelen pas je in het gehele proces van onderzoek in (niet pas achteraf). In deze video vind je meer uitleg.
Een uitgebreide en afgestofte benadering van kwaliteitsbewaking in kwalitatief onderzoek hoor je in de KOG Kennisclip 5/6.
+ Rapportage
Spreek je uit en schrijf het op
Langzamerhand ontstaat rijkdom aan materiaal, inzichten en mogelijke analyses. Hoe maak je daaruit een verhaal dat helder en gestructureerd genoeg is voor je lezers? Hoe zet je de kern van wat jij hebt bestudeerd en geconstrueerd goed neer?
Het structureren en opschrijven van je uitkomsten is een analytisch en creatief proces dat vele vormen kan aannemen. In de resultatensectie onderbouw je generaliserende uitspraken met primaire data, zoals citaten. Dit geeft de lezer de mogelijkheid om analyses op waarde te schatten. Daarnaast vergroot het ook de inleving van de lezer in het perspectief van de mensen waar het om gaat. Omdat in kwalitatief onderzoek meestal niet met gestandaardiseerde methodes wordt gewerkt is het belangrijk om je methodologie gedetailleerd te beschrijven en onderbouwen.
In KOG Kennisclip 6/6 leer je meer over de do’s en dont’s in het uitschrijven van kwalitatief onderzoek
